Waarom Nederlandse artiesten kunnen zeggen wat ze willen: een uitleg over vrijheid van meningsuiting

De afgelopen tijd is er veel aandacht gevestigd op een nieuw wetsvoorstel in de Verenigde Staten: de RAP Act. Deze wet zou ervoor moeten zorgen dat iemand’s lyrics niet tegen hem of haar gebruikt kan worden in een rechtszaak. In de Verenigde Staten komt het namelijk regelmatig voor dat een artiest wordt veroordeeld voor specifieke lyrics die hij of zij heeft geschreven, zoals het geval is in de recente rechtszaak van Young Thug en Gunna. In Nederland is dit een heel ander verhaal: hier hebben we de vrijheid om wat dan ook te zeggen en uit te beelden in verschillende kunstvormen. En dat hebben we aan niemand minder te danken dan de Nederlandse schrijver Gerard Reve.

Artwork: Ballery Provence. Gunna en Young Thug in hun recente rechtszaak.

Geschiedenis als basis voor het heden

We beginnen bij het begin, namelijk waar deze vrijheid van kunst vandaan komt. Waarom hebben we dat? Het recht op vrijheid van kunst is een onderdeel van het recht op vrijheid van meningsuiting. Dit is een recht wat expliciet in onze grondwet is opgenomen, en wat over het algemeen als cruciaal wordt gezien in een democratische samenleving. We vinden het in Nederland namelijk erg belangrijk dat mensen hun meningen openbaar kunnen uiten zonder dat er politieke gevolgen zijn. Sinds 1968 is het recht op vrijheid van meningsuiting ook toepasselijk op de literaire, beeldende en muzikale kunsten. In dat jaar werd er namelijk een proces tegen de schrijver Gerard Reve aangespannen die in zijn boek God had voorgesteld als een ezel. Reve heeft de zaak, ook wel bekend als het Ezelproces, uiteindelijk gewonnen omdat de rechter stelde dat het in praktijk nooit mogelijk zal zijn de subjectieve intentie van een schrijver te achterhalen. Hoewel de rechtszaak toen der tijd relatief klein was, wordt het nu over het algemeen gezien als een overwinning van uitingsvrijheid in de kunsten.

Foto: de Volkskrant. Gerard Reve in 1966 onderweg naar zijn rechtszaak.

Fictie of werkelijkheid in rap

De volgende vraag is: waarom hebben we deze vrijheid nodig? En in het bijzonder, waarom heeft muziek deze vrijheid nodig? Muziek, en vooral hiphop, is altijd al een manier geweest voor individuen en groepen om hun stem te laten horen. Of het nou gaat om bluesnummers uit het slavernijverleden, of hiphopnummers die de regering beklagen, muziek heeft de kracht om problemen aan het licht te brengen en verandering teweeg te brengen. En deze kracht moet gewaarborgd blijven. Als dit niet gebeurd kan kunst gebruikt worden om bepaalde stemmen uit de samenleving te onderdrukken. Zo zien we in de V.S. bijvoorbeeld dat er alleen rap-lyrics gebruikt worden als bewijs om artiesten mee aan te klagen. Professor Erik Nielson, expert in lyrics-rechtszaken, geeft aan in een interview met Vice dat er geen teksten uit andere genres worden gebruikt in rechtbank. Tot nu toe zijn er alleen hiphopartiesten, voornamelijk jonge mannen zoals Young Thug en Gunna, aangeklaagd op basis van hun lyrics. Daarmee wordt het genre zijn kunst-status ontnomen en wordt er gediscrimineerd tegen de groep die deze muziek maakt. Eric: “Ik zou zeggen dat rap-lyrics, voor het grootste gedeelte, niet in de rechtszaal gebruikt zou moeten worden. Het is een fictieve vorm. Het wordt verteld door iemand die vaak niet eens zijn of haar echte naam gebruikt, maar een zelfbedacht persona. Dit is het fundamentele verschil tussen auteur en verteller die we bij alle andere fictieve kunsten toepassen. Maar met rap is het opeens allemaal autobiografisch?”

Reve’s overwinning wordt gezien als de ondergang van de Christelijke staat en de opgang van de secularisatie (de afname van de religieuze invloed in de samenleving). Het is bijzonder wat zo’n relatief klein literair werk voor verandering teweeg heeft kunnen brengen. Hetzelfde geldt voor alle artiesten in Nederland die hun eigen verhaal vertellen door hun muziek. Als samenleving hebben we een tegenstem nodig die een kritische blik verschaft, en kunst is daar bij uitstek geschikt voor. Daarnaast is het belangrijk dat we muziek, en hiphop in het bijzonder, blijven zien als de kunstvorm die het is. Waarin onderwerpen als seksualiteit, mentale problemen, persoonlijke ervaringen en politieke kritiek besproken kunnen worden en bijdragen aan maatschappelijke ontwikkeling. Zoals Reve het zelf aangaf: “Klein en min of meer lachwekkend als deze zaak moge schijnen, het is van principieel belang voor de burgerlijke vrijheden.”